[57] Homarano
Composta
della parola homo e dal suffisso -an-, significa,
etimologicamente, “membro dell’umanità (ano
de homaro)” e, secondo le parole dello stesso Zamenhof, “membro
della
famiglia umana”. Se lo Homaranismo (“neoumanesimo”,
etimologicamente: ismo di coloro che
fanno parte – anoj – dell’umanità hom+ar-)
è una filosofia, o una
religione, o
una visione, del mondo è difficile dire: qualcuno ha provato a
proporla, e
discuterla, come una sorta di
religione laica, che l’iniziatore della
lingua in ogni caso legò a doppio filo con il suo esperimento
linguistico, e
che, criticando ogni tipo
di
nazionalismo e di particolarismo, centrandosi intorno ai concetti di reciproka
frateco, egaleco e justeco (“fratellanza [> 33]
reciproca, uguaglianza, giustizia”), intende porre su un piano
di
assoluta parità le credenze di tutti gli essere umani, nella speranza
di
giungere alla realizzazione di un universalismo che garantisca pace,
prosperità
e benessere per l’intera umanità. Si rimanda, per un inquadramento più
vasto, a
D. Astori, “E non si parlerà né di politica né di religione. La lingua
è solo
uno strumento di comunicazione? À rebours
per un recupero delle idealità dell'iniziatore della Lingvo
Internacia”, quaderno monografico de L’esperanto
(1998), ricco di bibliografia specifica.
Solo una nota
fonetica, a sottolineare quanto sia
importante pronunciare bene la h
iniziale (gli italofoni fanno spesso fatica):
altrimenti rischiate di parlare di omaroj “aragoste” …
Appaiono
nel numero del febbraio 1906 della Ruslanda
Esperantisto i Dogmi
dello
Homaranismo: Zamenhof
ha quarantasei anni, l’esperanto ufficialmente diciannove. Sono uno fra
gli
aspetti più controversi dell’Esperantismo: frutto di una riflessione
almeno
decennale, in parte affiancata alle problematiche sioniste di fine
Ottocento
cui Zamenhof si avvicinò per allontanarsene già dal 1897, il testo è
imprescindibile per comprenderne la filosofia, almeno personale. I Dogmi, con l’Esperantismo, hanno e non
hanno a che fare: da subito Zamenhof dichiarò ufficialmente che lo Homaranismo era una visione del mondo
affermata come uomo, non come creatore dell’esperanto, e di quel suo
credere
che mai abbandonò sino alla morte avvenuta nel 1917 volle sempre - per
necessità o per scelta è difficile dire - fare un concetto altro e
avulso dall’esperanto
e dagli ideali del Movimento che a livello internazionale andava
diffondendo la
lingua.
Prima
di proporre l’introduzione della brochure
apparsa anonima nel 1906 a S. Pietroburgo, una sola nota ancora:
l’iniziale
elaborazione filosofico-religiosa di Zamenhof, vicina agli ambienti
ebraici,
era di una visione del mondo fondata sulla figura di Hillel,
dottore ebreo
vissuto a cavallo del I sec. a.C. e I sec. d.C.,
la cui visione della legge, libera e mite, fu riassunta nel “non fare
agli
altri quello che non vorresti fosse fatto a te” passata poi agli
insegnamenti
del Cristo; se il sottotitolo “Progetto per una soluzione della
questione
ebraica” del volume Hillelism, scritto a inizio secolo da
Zamenhof
sionista, era chiaramente
rivolto a esclusivo interesse del popolo cui egli
stesso apparteneva, il
progetto homaranista si nutrì di un respiro planetario.
Homaranismo
(Hilelismo)
La ideo de
homaranismo naskiĝis
de la antaŭe ekzistinta ideo de hilelismo, de kiu ĝi distingiĝas nur
per tio,
ke la hilelismo koncernis nur unu homan grupon, dum la homaranismo
koncernas ĉiujn
popolojn kaj religiojn.
La
homaranismo estas instruo, kiu,
ne deŝirante la homon de lia natura patrujo, nek de lia lingvo, nek de
lia
religianaro, donas al li la eblon eviti ĉian malverecon kaj
kontrauparolojn en siaj
nacia-religiaj principoj kaj komunikighadi kun homoj de ĉiuj lingvoj
kaj
religioj sur fundamento neŭtrale-homa, sur principoj de reciproka
frateco,
egaleco kaj justeco.
La homaranoj esperas, ke per konstanta reciproka komunikado sur la bazo de neŭtrala lingvo kaj neŭtralaj religiaj principoj kaj moroj la homoj iam kunfandiĝos en unu neŭtrale-homan popolon, sed tio ĉi fariĝados iom-post iom, nerimarkate kaj sen ia rompado.
Tamen longan tempon la iniciatoroj de tiu ideo ne kuraĝis precize formuli siajn dogmojn, timante, ke tio, kio teorie ŝajnis bona, en la praktiko eble montriĝos neplenumebla.
Sed en la fino de la pasinta somero okazis io, kio neniigis ĉiujn dubojn. En Aŭgusto 1905 en la franca urbo Boulogne-sur-Mer havis lokon la unua tutmonda kongreso de esperantistoj, kies sukceso superis ĉiujn atendojn. Pli ol mil homoj, kiuj alveturis el la plej diversaj landoj de la tuta mondo kaj apartenis al 22 diversaj popoloj kaj al la plej diversaj religioj kaj filozofiaj sistemoj, en la daŭro de tuta semajno vivis kune en la plej sincera amikeco kaj frateco, parolis inter si ekskluzive nur en neŭtrala internacia lingvo, konfesis religiajn principojn nur neŭtralehomajn. Kiu aŭdis la multenombrajn parolojn kaj diskutojn en la vasta kaj plenigita konstruaĵo de la kongreso, kiu ĉeestis en la teatraj prezentadoj, en kiuj la aŭskultantoj kaj plenumantoj prezentis per si miksaĵon de ĉiuj gentoj kaj popoloj, kiu vidis tiun plenan senĝenecon kaj tiun kortuŝantan fratecon, kiu regis inter ĉiuj partoprenantoj de la kongreso, tiu al si mem ne kredis, ke ĉiuj tiuj homoj ankoraŭ hieraŭ estis tute fremdaj unuj al la aliaj, ke ilin unuigis nur neŭtrala lingvo kaj ke tiuj kelkaj semajnoj, kiujn ĉiu el ili dediĉis por la lernado de la fable facila neŭtrala lingvo, faris miraklon kaj, deŝirante neniun de lia natura patrujo, lingvo aŭ religio, donis al homoj de plej diversaj gentoj kaj religioj la eblon vivi inter si en la plej paca kaj sincera frateco.
La mirinda
sukceso de la Bulonja
kongreso konvinkis la iniciatorojn de la hilelismo, ke absoluta
justeco,
egaleco kaj frateco inter la popoloj en la praktiko estas plene ebla
Tial ili
decidis uzi la plej proksiman tutmondan kongreson de la esperantistoj
en Ĝenevo
en Septembro 1906, por proponi al ĉiuj amikoj de interpopola justeco,
unuiĝi en
apartan grupon, kiu inter la amikoj de internacia lingvo prezentis
apartan
sekcion.[Oni ne devas intermiksi la hilelismon kun la
esperantismo! Ambaŭ ideoj estas tre parencaj inter si, sed tute ne
identaj. Oni
povas esti bonega esperantisto kaj tamen kontraŭulo de la hilelismo.]
Sed la
kurantaj fariĝoj en la
patrujo de la unuaj hilelistoj devigas ilin elpaŝi kun sia projekto
multe pli
frue, ol ili intencis. Nun, kiam ĉio ĉe ni vekiĝas al nova vivo, kiam
la
societa konscienco komencas doni signojn de sia ekzistado, kiam aperas
espero,
ke anstataŭ premantoj kaj prematoj ni eble baldaŭ havos nur “homojn”
kaj
“regnanojn”, — nun por ni pli ol por ĉiu alia nacio estas necese fiksi
difinitajn politike-religiajn dogmojn, kiuj donus la eblon al ĉiu
regnano de
nia diversgenta patrujo, vivi en plena paco kun ĉiuj aliaj regnanoj, ne
altrudante al ili per rajto de pugno siajn pure familiajn idealojn. En
la nuna
kriza momento, kiam nia patrujo bezonas ĉiujn siajn fortojn, estas
necese
enkonduki en la vivon tiajn dogmojn, kiuj permesus al ĉiuj diversgentaj
kaj
diversreligiaj regnanoj, ĉesigi siajn reciprokajn malpacon kaj
kalkulojn kaj
sincere unuiĝi por la savo de nia komuna patrujo, kiu devas kompreneble
fariĝi
fine propraĵo de ĉiuj siaj regnanoj kaj ne sole de unu gento aŭ
religio.
Kvankam la grandega plimulto de niaj samregnanoj estas ankoraŭ tute ne
preparita por nia ideo kaj nia voĉo longan tempon ankoraŭ restos voĉo
krianta
en dezerto, estas tamen grave, ke niaj principoj estu konataj al niaj
samregnanoj, por ke tiuj malmultaj, kiuj serĉas intergentan justecon,
sciu, en
kio ĝi laŭ nia opinio konsistas. Jen estas la kaŭzo, kial la hilelistoj
decidis
publikigi siajn dogmojn jam nun kaj proponi al ĉiuj amikoj de
intergenta
egaleco kaj frateco, kiel ajn malgrandnombraj ili estas, aliĝi al ili.
La
homaranoj faras al si neniajn
iluziojn kaj tial ili timas nenian disreviĝon. Ili konscias tre bone,
ke ilia
voĉo longe restos voĉo krianta en la dezerto, ke longan tempon ili
estos tre
malgrandnombraj kaj la mondo ilin mokados kaj nomados ilin utopiistoj,
kiuj
batalas por afero, kiu “ne havas eĉ la plej malgrandajn ŝancojn de
sukceso”.
Sed la homaranojn tio ĉi tute ne malkuraĝigas. Ĉar la homaranismo estas
ne
“entrepreno”, kies valoro dependas de ĝia atendata sukceso au
malsukceso, sed
nur “principaro”, kaj ĉiu homo fortike konservas sian principaron tiel
longe,
kiel ĝi estas konsenta kun liaj konvinkoj, sendepende de tio, ĉu ĝi
havas multe
da partianoj au malmulte.
La
homaranoj estas konvinkitaj,
ke ili staras sur fundamento de absoluta vero, kiu pli aŭ malpli frue
devos
venki, kiel ajn longe la mondo batalus kontraŭ ĝi; ke ĉiu nacia aŭ
religia ŝovinismo
kaj ĉiu celado de unu gento regi super aliaj gentoj, kiel bazita sur
malvero
kaj rajto de pugno, pli aŭ malpli frue devos malaperi; ke la
homaranismo,
bazita ne sur tempaj politikaj kondiĉoj de la vivo de tiu aŭ alia
gento, ne sur
elpensitaj religiaj dogmoj, ne sur tempaj modaj doktrinoj kaj fluoj,
sed sur
vero absoluta, ĉiuloka kaj ĉiutempa, estas la sola politika-religia
idealo,
kiun povos havi la estonta homaro, la sola idealo, kiun ĉiu patro kun
pura
konscienco povas transdoni al siaj infanoj sen timo, ke ŝanĝi ĝintaj
kondiĉoj
de la vivo elŝiros tiun idealon el ilia brusto kaj lasos ilin en la
mezo de la
vojo de l’ vivo sen ia programo kaj spirita apogo, kiel faris kun ni
diversaj
senfundamentaj idealoj transdonitaj al ni de niaj prapatroj.
Ni, homaranoj, al neniu altrudas niajn idealoin kaj esperojn, ni deziras nur ke la mondo sciu pri ili, por ke tiuj aŭ aliaj niaj agoj aŭ opinioj ne ŝajnu al la mondo strangaj. Ekzistas momentoj en la vivo de ĉiu nacio, kiam ĉiu regnano nepre devas stariĝi sub iŭn difinitan standardon. Ni publikigas niajn dogmojn por tio, ke ili povu servi al ni kiel malkaŝa standardo kaj por ke, agante en tia maniero aŭ alia, ni ne devu sur ĉiu paŝo donadi senfinajn klarigoin, sed ni povu simple montri nian standardon kaj diri “mi agas tiel, ĉar mi estas homarano”.
Ligante sin ne per la litero de siaj dogmoj, sed nur per ilia komuna spirito, la homaranoj rezervas al si la rajton per komuna reciproka interkonsento ŝanĝiŝ kaj perfektigi siajn dogmojn, se tiŭ aŭ alia el ili montriĝos erara. Tial la malsupre donitaj dogmoj de la homaranismo havas signifon nur principan kaj ilia definitiva teksto estos fiksita nur poste, en unu el la kongresoj de la homaranoj.
L’Homaranismo
si pone come fine
un’umanità pura e un’assoluta
giustizia e uguaglianza fra le genti.
L’idea dell’Homaranismo nacque da quella precedentemente esistente di
Hilelismo, dalla quale si distingue per
il fatto che l’Hilelismo era relativo
a un solo gruppo umano, mentre l’Homaranismo
comprende tutti i popoli e le religioni.
L’Homaranismo
è un insegnamento che, non strappando l’uomo alla sua
Patria naturale, né alla sua lingua, né al suo mondo religioso, gli da
la
possibilità di evitare qualsiasi tipo di falsità e di contraddizione
nei suoi
principi religioso-nazionali e di comunicare con gli uomini di ogni
lingua e
religione su un fondamento neutrale-umano, su principi di reciproche
fratellanza, uguaglianza e giustizia.
Gli homaranoj
sperano che, per mezzo di una comunicazione costante e
reciproca sulla base di una lingua neutrale e di principi e costumi
religiosi-neutrali, gli uomini un giorno si fonderanno in un solo
popolo
neutrale-umano, ma ciò si farà poco per volta, senza forzature e senza
alcuna
frattura.
Per lungo tempo
gli iniziatori
dell’Homaranismo non hanno avuto il
coraggio di formulare con precisione i suoi dogmi, temendo che ciò che
in
teoria appariva buono nella pratica si sarebbe forse mostrato
impraticabile. Ma
nel 1905 accadde qualcosa che dissipò ogni dubbio. Nell’agosto del 1905
nella
città francese di Boulogne-sur-Mer
ha avuto luogo il primo congresso mondiale
degli esperantisti, il cui
successo ha superato ogni attesa. Più di mille persone, che sono giunte
dai
Paesi più diversi e appartenevano a 22 diverse popolazioni e alle più
diverse
religioni e sistemi filosofici, per la durata di un’intera settimana
hanno
vissuto insieme nella più sincera amicizia e fraternità, hanno parlato
fra loro
esclusivamente nella lingua neutrale internazionale, hanno professato
solo
principi religiosi neutrali-umani. Chi ha udito le numerose parole e
discussioni nella sede ampia e piena del congresso, chi è stato
presente alle
rappresentazioni teatrali nelle quali gli spettatori e i teatranti
hanno
presentato un misto di genti e di popoli, chi ha visto quella totale
familiarità e quella toccante fratellanza, chi, fra tutti i
partecipanti al
congresso, era addetto all’organizzazione, quello non crede a se
stesso, che
tutti quegli uomini ancora ieri erano del tutto estanei gli uni agli
altri, che
erano uniti solo da una lingua neutrale e che quelle poche settimane
che ognuno
di loro ha dedicato all’apprendimento di quella lingua neutrale
favolosamente
facile ha fatto il miracolo e, non strappando nessuno alla sua Patria
naturale,
alla sua lingua e alla sua cerchia religiosa, ha dato agli uomini delle
più
diverse razze e religioni la possibilità di vivere fra loro nella
fratellanza
più sincera e nella pace.
Lo stupefacente
successo del
congresso di Boulogne convinse gli iniziatori dell’Homaranismo
che un’assoluta giustizia, uguaglianza e fraternità fra
i popoli è totalmente possibile nella pratica. Perciò decisero di
proporre a
tutti gli amici della giustizia fra i popoli di unirsi in un gruppo
separato,
che fra gli amici della Lingua Internazionale presentasse una sezione a
parte
[Non si deve confondere l’Homaranismo
con l’esperantismo! Entrambe le idee sono imparentate fra loro, ma
assolutamente non identiche. Si può essere buoni esperantisti e
tuttavia
contrari all’Homaranismo (nota nel
testo)].
Gli avvenimenti
frenetici nella
Patria dei primi homaranoj li
costrinsero a farsi avanti con il loro programma prima di quanto
intendessero.
Nella mira alla libertà i popoli iniziarono a perseguitarsi gli uni gli
altri o
a cercare compromessi pseudo-liberali fra maggioranza e minoranza,
dimenticando
che tutti i compromessi sono ingiusti e fragili, e che una libertà
onesta e
solida può essere raggiunta solo tramite una giustizia e un’eguaglianza
assolute, ma non tramite azione modificatrice di una forza crudele e
ferina,
per la quale esiste solo la questione “chi, dove, su chi e in quale
grado deve
governare”. Poiché esistono uomini che, in mezzo al caos costituitosi
fra le
genti, cercano il vero e desidererebbero sapere l’uno dell’altro,
dunque ecco
che gli homaranoj hanno deciso di
pubblicare i loro dogmi e di proporre a tutti gli amici
dell’uguaglianza e
della fratellanza fra le genti, per quanto poco numerosi siano, di
aggiungersi
a loro.
Gli homaranoj
non si fanno alcuna illusione e in tal modo non temono
alcun disinganno. Sono ben consci che la loro voce rimarrà a lungo una
voce che
grida nel deserto, che per lungo tempo saranno molto poco numerosi e
che il
mondo li prenderà in giro e li reputerà uomini utopici che combattono
per una
questione che “non ha la più piccola possibilità di successo”. Ma tutto
ciò non
scoraggia per nulla gli homaranoj.
Poiché l’Homaranismo non è
un’“impresa”, il cui valore dipende dal suo atteso successo o
fallimento, ma
solo un “insieme di principi”, e ogni uomo conserva solidamente il suo
insieme
di principi per il tempo in cui questi sono consonanti alle sue
convinzioni,
indipendentemente dal fatto che abbiano molti o pochi sostenitori.
Gli homaranoj
sono convinti di poggiare su un fondamento di assoluta
verità, che presto o tardi dovrà vincere per quanto lungo sia il tempo
in cui
il mondo dovesse combatterlo; ogni sciovinismo nazionalista o religioso
e ogni
mira di un popolo a governare sopra altri, in quanto basata su falsità
e
violenza, presto o tardi dovrà scomparire; l’Homaranismo,
basato non su condizioni politiche contingenti
dell’esistenza di uno o un altro popolo, non su dogmi religiosi
inventati, non
su dottrine o correnti della moda del periodo, ma sul vero assoluto, di
ogni
luogo e di ogni tempo, è il solo ideale politico-religioso che
l’umanità futura
potrà avere, il solo ideale che ogni padre con la coscienza pura può
tramandare
ai suoi figli senza il timore che un cambiamento delle condizioni di
vita
strapperà quell’ideale dal loro petto e li lascerà nella vita nel mezzo
di una
strada senza alcun programma e appoggio spirituale, come accadde con
noi con
diversi ideali senza fondamento trasmessici dai nostri antenati.
Noi, homaranoj, non imponiamo ad alcuno i nostri ideali e le
nostre
speranze, desideriamo solo che il mondo sappia di essi, perché quelle o
altre
nostre azioni od opinioni non sembrino al mondo strane. Esistono
momenti nella
vita di ogni nazione, in cui ogni cittadino deve inevitabilmente
prendere
posizione sotto uno stendardo definito. Pubblichiamo i nostri dogmi
affinché
possano servirci come stendardo palese e perché, agendo nell’una o
nell’altra
maniera, non siamo costretti a continuare a dare, riguardo questo
aspetto,
chiarimenti senza fine, ma possiamo semplicemente mostrare il nostro
stendardo
e dire “mi comporto così, perché sono un homarano”.
Vincolandosi
non alla lettera dei
dogmi ma al loro spirito più generale, gli homaranoj
si riservano il diritto, in un reciproco, comune accordo, di cambiare e
perfezionare i propri dogmi, se qui o là si mostreranno scorretti.
Perciò i
dogmi dell’Homaranismo dati più sotto
hanno un significato solo di principio e il loro testo definitivo sarà
fissato
solo successivamente, in uno dei congressi degli homaranoj.
Cf. http://it.wikipedia.org/wiki/Homaranismo;
http://esperanto.org/Ondo/H-ak10.htm;
http://digilander.libero.it/rej/l__l__zamenhof_l%27ideale.htm;
http://miresperanto.narod.ru/zamenhof/homaranismo-esp.htm.